Lo Drac! Qu’es aquò ?
Ara, e desempuèi longtemps, se’n parla pas mai, mas se’n parlava encara quant èri drollet.
Lo Drac èra un diable, pel segur, mas un pro bon diable que se’n preniá pas gaire qu’a las femnas o filhas vanitosas o tròp leugièiras per las matar pus lèu que las damnar.
Tot jovenòt, e en vacanças per qualques jorns a cò de mon paire de noiriça, i agèt un ser un sened de las femnas e filhas del mas per ajudar a despelofrar lo milh.
Dins l’ostal, se’n fasián una fèsta, e ieu, fòrt curiós de véser aquel trabalh, m’endormiguèri pas abans la velhada.
Trobèri pas res de plan divertissent a çò que se fasián, mas totas las femnas e filhas bargavan de la lenga en despelofrant, quand, enfin, Catinon, una vièlha menina, prepausèt de dire lo conte del Drac ; alara las autras tenguèron la lenga per ausir son conte.
Per o plan comprene uèi, vos cal saupre que dins la carrièira dels Capelans de la vila d’Albi i a un ostalon que ara pòrta lo numerò 5 e que, al temps del conte, èra abitat per una brava femna, veusa d’un campanièr de Santa Ceselha, mòrt en sonant las campanas aprèp aver tròp begut.
La veusa aviá doas filhas dejà maridadoiras. Roson, l’ainada, èra lissaira de son estat e èra tant adrecha dins sa partida que teniá las praticas de gaire totes los canonges e capelans de la Catedrala, tanplan sabiá plecar a l’ongla e lissar roquets, albas e subrepelisses a alas.
Coma èra dejà grandeta quand son paire moriguèt, se soveniá dels desacòrdis de l’ostal venguts de l’ibronhariá del campanièr, e, encara que fòrt bèla filha e recercada, demorava resolguda a se maridar pas.
La cabdèta, Janil, èra pas tan bèla filha que son ainada, mas polidòta e fòrt delicata. Ela, atanben, èra adrecha, non pas tant a lissar qu’a reparar lo linge fin que lavava la maire. Repreniá a l’agulha las pus finas dentèlas esquinçadas sens que i pareguèsse
mai res.
Aquelas tres personas vivián pro aisidament de lor trabalh e èran consideradas a causa de lor bona conduita e de lor bona reputacion.
Un jorn de Totsants, a la sortida de l’ofici del ser, maire e filhas se trobèron jos lo grand pòrge de la glèisa ambe quatre filhas del vesinatge e se parlèt de la fièira d’Artés que se teniá lo lendeman dins l’aprèp dinnada.
En aquel temps e encara dins mon joventum, la fièira d’Artés
aviá granda renommada perque se teniá lo darnièr jorn de las vacanças non solament dels escolièrs, mas encara dels seminaris e dels tribunals.
Tota la joinessa d’Albi i corriá e se’n fasiá fèsta. Coma bestial i aviá pas que de cabras, mas i se vendiá fòrça caravenas pels panieiraires, de nespolas e d’api. I se manjava de salsissas, de castanhas rostidas, e i se beviá fòrça vin blanc doç ; enfin, i se dançava e i se jogava a las amètlas pralinadas.
Per arribar a Artés, caliá passar Tarn, aprèp los ròcs, dins una granda nau, que encara i aviá pas de pont. Los mainatges, al retorn, contavan aver traversat la mar e longtemps ne parlavan ; los junòmes s’amusavan a faire semblant de capvirar la barca, emai se disiá qu’un còp i reüssiguèron tròp plan e que qualques uns se neguèron.
Saupretz que las fièiras d’Artés s’establiguèron i a ara 517 ans, e i en aviá doas que devián durar tres jorns caduna. Seguidas en començant, tombèron pus tard e, sola, la de Totsants reviscolèt, mas per l’aprèp dinnada solament; la del dijòus aprèp Pascas demorèt perduda e, solament, es de nòstre temps que es estada remplaçada per la del sièis de janvièr.
Ara i a pas mai de cabras ni de caravenas, mas solament de nespolas e pauc de bestial.
Passar sul pont, i a pas mai de plaser, e tornar sens caravena e sens fiulèl ditz pas mai res.
Coma èra convengut, Roson, Janil e las autras quatre filhas partiguèron aprèp l’ofici del matin, frescas e gaias per la fièira.
Aquí tot se passèt fòrt plan en passejadas e en rostidas, las pòchas garnidas de nespolas, caduna una caravena a plumet en una man e un fiulèl dins l’autra.
En s’en tornant, arribèron a las plancas que servissián a sautar lo riu de la Molina de Caussèls puèi lo camin, las plancas passadas, passava sul pichon pont que encara s’i vei per sautar lo riu de Jaujon. Lo camin grand èra pas fait, ni lo pont de las plancas bastit.
De sus las plancas, una de las amigas sautèt sul sablàs que se tròba a la punta dels dos rius, las autras seguièron, e totas ensemble dancèron en rond en cantant :

A las plancas
I a de ròsas blancas
E de flors botons,
Madomaisèlas, maridatz vos!

Pensavan pas de mal faire en dançant entre elas, e se’n donavan a plaser ; mas arribèron darrèr elas de junòmes que, coma elas, venián de la fièira e que perdèron pas temps per las rejónher e dançar. Roson e Janil volguèron pas dançar amb eles e se tenguèron de costat ; las autras quatre se faguèron pas tròp pregar, diguent que avián promés solament de dançar pas a la fièira e que la fièira èra luènh e finida.
Gaireben al mème moment t’arribèt un tiraire d’amètlas pralinadas que propausèt als junòmes de los faire jogar e eles i consentiguèron. A cada còp ganhavan e lo tiraire ne risiá. Aquelas amètlas las donavan a las filhas que las crocavan a bèlas dents. Ni Roson, ni Janil ne volguèron pas solament tastar una.
Las danças recomencèron e, per faire milhor que plan, lo tiraire sortiguèt un graile de sa boita ont tustava la mesura coma sus una tambora ; la jòia èra dins totes los èlhs.
Lasses de dançar e de sautar, los dançaires s’arrestèron un moment per se pausar e alara lo tiraire d’amètlas sortiguèt de la boita de las pralinas de ribans de totas colors, de bendèls de flandresa, de bistras brodadas, de mocadors de còl de totas las colors en seda, sens comptar cadenas, bagas e pendents d’argent e d’aur.
Diguèt als junòmes :
— M’avètz ganhat las amètlas, seriá juste que me faguèsses ganhar quicòm sus aquestes articles.
E los junòmes de se metre a jogar, ganhant, ganhant totjorn.
Alara distribuèron çò que avián ganhat a las quatre filhas, que se’n parèron ambe plaser.
Roson, fidèla a la recomandacion de sa maire, se gardèt de prene res; mas Janil i poguèt pas téner, e, a la desraubada, se laissèt metre en man un mocador de seda de totas colors, plan plegat dins un papièr daurat, e l’empusèt dins sa pòcha sens que sa sòrre ainada se’n mainèsse.
A totes aqueles jòcs lo temps passava e la nuèit arribava; caliá pensar a partir d’aquí e a reprene lo camin de la vila.
Al moment ont anavan montar sus las plancas, lo riu grandiguèt tan tot d’un còp, que lo pichon sablàs ont èran las filhas venguèt una isla ambe d’aiga de totes los costats e pas mejan de sortir d’aquí sens se banhar las cambas.
Cossí se tirar d’aquí ?
Roson, desgordida e fòrta coma pas una, te vesquèt un caval blanc que sembla pàisser qualques brots d’èrba sul sable sens s’inquietar del riu ; ela i correguèt e li sautèt al còl en cridant a sa sòrre de venir. Aquesta bò se faguèt pas dire dos còps, arribèt e sautèt sul l’esquina de la bèstia en se tenguent abraçada a Roson.
Lo caval branlava pas de plaça e las autras quatre filhas i montèron atanben sul  l’esquina que s’alongava en proporcion de las cavalièiras que i montavan. Totas montadas, lo caval alonguèt las cambas de davant que passèron de l’autra part del riu, mas las autras demorèron devèrs lo sablàs; puèi, l’esquina de la bèstia se restrechiguèt e las quatre filhas tombèron a l’aiga. Roson, que aviá pas quitat de téner los crins de las mans, lempèt per tèrra e sa sòrre que l’abraçava se banhèt pas que los pès.
L’aiga èra pas plonda, mas pro trebola e, coma pensatz, los cotilhons, los debasses e los escarpins beguèron un còp e se saliguèron.
Los mass e lo tiraire d’amètlas èran partits. Lo caval blanc descampèt sens que digús, dins l’embulh ont èran las sièis filhas, se mainèsse ont èra passat.
A pena eissauradas, las pauras filhas en tropèl passèron lo pont de Jaujon e lo camin de Sant-Martin.
La nuèit èra venguda negra e sens luna ; urosament per las manjairas de pralinas, que totas agèron un tarrible mal de ventre que las forçava a s’arrestar sovent.
Roson e Janil corrián galhardament e sens pena ; mas aquí que, abans d’aténge la Malautiá, qu’èra al redond de Sant-Martin de nòstre temps, un cabridon, pel segur perdut, bialava lo long dels valats sens se laissar atrapar. Roson lo seguiguèt sola e finiguèt per lo sasir e l’enfonilhèt dins son faudal, encara que totas sas companhas i diguèsson que lo caliá pas prene, que trobariá pro mastre.
Arribadas en vila, lo tropèl se separèt e caduna de las filhas anguèt a son ostal.
La primièira arribada, mas tardièira, fosquèt mal recebuda, ambe aquò que èra banhada e sala. S’excusèt coma posquèt e per distraire los parents lor faguèt remarcar lo bèl riban que aviá al cap, riban ganhat a la fièira sens costi.
— Mas, malurosa! es pas una sèrp que as al torn de la còfa ?
Alara solament sentiguèt que la sèrp la sarrava a i fendre lo cap.
Cridava de tota la fòrça de sos palmons e tant, que los vesins e las vesinas crentant un malur arribèron totes. Digús podiá pas destacar la bèstia que bufava e menaçava de mordir los que aprochavan. Una vesina agèt l’idèia d’anar cercar d’aiga senhada que i getèt dessús, e la sèrp se destaquèt e partiguèt en passant jos la pòrta.
Una autra que aviá mes lo riban dins lo sen, ne tirèt una gròssa blanda que traversèt lo fuòc sens se brutlar e s’escapèt pel trauc de l’aiguièira.
La tresena aviá garnit sos dets de bagas ; los vesquèt enflar a vista d’èlh e sofrissiá talament que calguèt la menar a n’un orfèbre per las copar. Aquelas bagas èran totas de plomb.
La quatrena que s’èra passada una polida cadena al còl, n’èra estrangolada e agèron plan pena de la i tirar sens l’estofar. Al lòc d’aur, la cadena èra de coire.
Janil, sens se vantar de res, e dintrada dins l’ostal, tirèt a l’amagat de sa pòcha lo bèl mocador que se trobèt èsser un tròç d’estopas. Al segur de longtemps non ne diguèt res a digús.
Quant a Roson, ambe son cabridon dins lo faudal, ne polsava pas una, mas èra lassa a se poder pas mai téner, tant i pesava lo bestion que totjorn se bolegava e i tustava sul ventre del cap e dels pès.
En arribant davant sa pòrta, tenguèt pas mai son faudal que d’una man per poder aténger de l’autra l’anèl rascador de la pòrta, anèl que remplaçava lo tustet borgés sul la pòrta dels ostals basses.
Lo cabridon fiusèt lo faudal e s’escapèt, mas èra pas mai cabridon; èra un gròs boc que capegèt la paura filha e li espotiguèt lo nas e, en virant lo canton, fiquèt una petarrada a empoisonar lo quartièr.
Roson, tròp onèsta per mentir, confessèt a sa maire çò que s’èra passat e convenguèt qu’aviá agut tòrt de prene lo cabridon que li aparteniá pas.
Sans solament atendre lo lendeman, dins lo quartièr e lèu dins tota la vila, en aprenguent tot aquò, cadun diguèt :
« Aquò es plan de torns del Drac ! »
D’aqueles torns vos veni de contar los dont me soveni e finissi per aqueste còp.
— Mas lo Drac ! Que devenguèt ?
— Lo cresi plan mòrt, se’n parla pas mai !