« Di(gu)èt :
“Ten, se me crompave quauquas auquetas, aquí, las embucariái e puèi fariam quauques quartièrs.”
Mès s’entrachèt qu’aquò èra la fin del mercat alèra ne’n demorava pas plansas. Li aviá una femna vièlha, aquí, que n’i aviá tres que demoravan. Mès èran pas totas parelhas. Li’n demorava tres : n’i aviá una de bèla, una de moièna e n’i aviá una de pichinèla, tot a fèt pichinèla. Èra plan desgordida, aviá l’uèlh plan revelhat. Alèra, coma li fa(gu)èt un prètz, las prenguèt.
Quand arribèt chas ela, pardí, las te metèt pel codèrc e anèt far lo dinnar. Aprèssa, quand tornèt, que anèt per l’òrt, aquí, te trobèt de la salada, dels cauls, lor t’i gitava un bocin de salada e un bocin de caul. Mès sabètz cossí son las auquetas ! Quand anatz amb elas, vòlon totjorn demorar ambe vautres. Se partètz, vos segon. Se languisson, se languisson. S’entrachèt ben qu’aquelas auquetas languissián e, un jorn, agèt una idèia. Di(gu)èt :
“Ten, l’òme a legit lo jornal, aquí, ara, l’après-dinnar languisson, lor te vau portar lo jornal.”
Copèt tres fuèlhas e lor donèt una fuèlha a caduna.
Se metèron aquí, aquelas auquetas, a se sièire sul jornal e fasián coma se legissián. Legissián pas m’enfin passavan lo temps.
Passavan lo temps. Aquò durèt un bocin. Al cap d’una oreta, n’agèron un sadol. Alèra te plegan aquela fuèlha jos l’ala, aquí, e se’n van. Mès la bèla tornejava al torn de l’òrt… del codèrc. Pas de l’òrt, qu’èra pas per l’òrt parce que auriá fat de degats, mès pel codèrc tornejava e, pel bartàs, trobèt un trauc. Di(gu)èt :
“Benlèu aquò es pus interessent de l’autre band.”
Alèra passèt, e las autras doas darrièr, pardí.
Passèron. Passèron sus la rota, sul camins e, aprèssa, la cleda del prat, dejós, èra dubèrta. Li aviá pas de bestial. Allez ! S’enfilèron pel prat. S’enfilèron pel prat mès que davalèron, davalèron, davalèron e davalèron dins lo bòsc.
Quand sia(gu)èron dins lo bòsc, anava èstre nuèt. E cossí voliatz qu’aquelas tres bestiòtas tornèsson montar ? Aquò èra tròp tard. En plus que vos vau dire de que fa(gu)èron, aquelas coquinas ! Quand sia(gu)èron pel bòsc, aval, li aviá lo riu que davalava, aval, li aviá una i(g)a, li aviá lo riu. Li aviá un pachac, aquí, d’ai(g)a, que èra arrestada aquí un bocin. De qué fa(gu)èron ? Pausèron lo jornal sul bòrd, se fotèron per l’ai(g)a e s’amusèron.
Donc lo temps passava. Èra mai que solicolc quand tornèron sortir, èra mème nuèt. S’entrachèron que, per tornar amont, aquò èra pas possible… Mès avián entendut parlar del lop. Pas del lop… Lo lop, aquò èra pas plan grave, mès lo rainald ! Lo rainald, que li aviá una cròsa, aval, aviá fat una cròsa. Z’o sabián que, dins lo bòsc alai, li aviá una cròsa que, la nuèt, sortiá. Sortiá pas plan que la nuèt parce que li aviá de cans dins lo vilatge e n’aviá paur. Sortiá quand les cans èran al lièt. Sul còp de mèjanuèt, que les cans èran per la palha e que lo monde èran al lièt, el sortiá. Se trobava pas res pel… De còps trobava dels lapins. Sabètz, quand es la plena luna, aquí, avètz ben entendut dire que les lapins fan una ronda e s’amusan, la nuèt. De còps, el, se rescondiá darrès un bartàs e lor sautava dessús, sus quauqu’unses. Mès aquò èra pas totjorn fèsta alèra de còps caliá que montèssa dins lo vilatge. Tachava moièn de li montar pro tard.
Alèra disèm que las auquetas avián enquèra un bocin de temps d’abans elas per se far un arrucador. De qué far ? Cossí far ?
Alèra, la pus bèla di(gu)èt :
“Allez, ieu, li a un lenhièr, aquí, que li an daissat del boès, me vau far un bocin de cabaneta, ajudatz-me !”
Totas li ajudèron. Fa(gu)èron la cabaneta. Quand vegèt que li podiá claure, di(gu)èt :
“Aquò va ! Soi bien. Vau metre lo jornal davant, aquò me farà la pòrta.”
Mès tornèt pas sortir. Demorèt aquí dedins. Se trobèron pas que doas per far l’autra cabaneta. Mès enfin la pichinèla li ajudèt a l’autra. Fa(gu)èron parelh. Fa(gu)èron una cabaneta, pas tot a fèt tan bèla, avián pas besonh de la far tan bèla, agèron pus lèu fat, e metèron lo jornal davant per far la pòrta.
Mès la pichinèla, degús li volguèt pas ajudar… Demorèron plan las autras dins lor cabaneta mès sorti(gu)èron pas per li ajudar. E se fasiá tard, dejà. Cossí far ?
Reflechi(gu)èt, reflechi(gu)èt…
“Ieu soi pas capabla de tri(g)ossar las barras tota sola… Cossí vau far aquò ? Ten li a un ròc, aquí…”
Li aviá un bocin de pèira que despassava, aquí, di(gu)èt :
“Se podiái far venir una pèira d’un band, una pèira de l’autre e far…”
Mès cossí far ? M’enfin, li arribèt, en possent ambe las patonas, li arribèt e, juste pila, s’anèt metre contra la que despassava. De l’autre band, fa(gu)èt parelh, arribèt a far davalar l’autra. Per far la pòrta, sabiá pas cossí far… Lo jornal… E puèi aviá pas res dessús ela. Èra pas acaptada, aquò èra tres pèiras una contra l’autra. Alèra ne vegèt una amont, un bocin de ròc que èra pus bèl que los autres, di(gu)èt :
“Cossí vau far per lo far davalar ? Se lo podiái far davalar aicí contra, aquò me fariá un bocin de pòrta.”
Èra coquina, vos di(gu)ère ben, èra plan coquinòta, aquela bestiòta. Alèra, amb un tròç de boès, fa(gu)èt coma un alús qu’òm apèla, aquí, passèt jos la pèira e la fa(gu)èt rotlar. Allez, paf !, s’anèt plantar aquí dessús. Alèra ela fa(gu)èt pas que sautar dedins. Di(gu)èt :
“Vau metre lo jornal dessús, tot simplament, aquò m’acaptarà.”
E plan que fa(gu)èt.
Las autras dormián dejà e, ela, enquèra dormiá pas. M’enfin, se metèt aquí, se repausava quand entendèt que quicòm montava pel bòsc, aquí, per las fuèlhas, que quicòm marchava per las fuèlhas… Di(gu)èt :
“Pourvu qu’aquò siasque pas lo rainald… Pourvu qu’aquò siasque pas lo rainald…”
E se trompava pas… Aquò èra lo rainald.
Lo rainald arriba aquí, sent :
“Mon Diu, mès aquò sent ben bon, aicí, dins aquel coet ! Pas possible ! Aquò sent las aucas ! Mès aquò’s pas vertat ! Li a pas d’aucas per aquel bòsc…”
E en mai montava, en mai las sentiá. E mème arribèt davant la cabana de la bèla e alèra aquí aquò sentiá bon per el ! Çò ditz :
“Sente que li a quicòm aquí dedins !”
L’autra se revelhèt en sursaut, di(gu)èt :
“Li a pas degús ! Li a pas degús !
– A ! A ! Li a pas degús !”
Ten, cric-crac per aquel papièr, t’agèt lèu manjat la premièira auca…
Mès que se virèt pel band, vegèt que li aviá un autre niu parelh. Di(gu)èt :
“Aquí n’i a una autra !”
La pichinèla las entendiá mès ausava pas sortir…
Ço ditz :
“Aquò’s lo rainald, nos manjarà totas… Mès cossí volètz que lor pòrte secors ?”
Talament que l’autra… T’agèt lèu fat. Cric-crac, cric-crac…
Ai òublidat de vos dire una causa, al debut, que me cal vos dire, quand mème…
Aquela auqueta… Sabètz cossí fan las auquetas ? Quand son per la cort, tot çò que veson, z’o atrapan e rap !, z’o gitan sus l’esquina. E ela, s’èra ben trempada dins l’ai(g)a mès sabiá pas far… Sabètz cossí fan, las aucas ? Meton lo cap dins l’ai(g)a e quilhan lo cuol en l’èr. Ela z’o sabiá pas far, èra talament pichona que z’o sabiá pas far… Donc s’èra pas trempada que lo ventre. Aquò’s per aquò que di(gu)èt :
“De qué pòde far, ieu, per que lo rainald me mange pas ? Ai pas que del papièr… Cossí volètz que me defende amb un bocin de papièr ?”
Cerquèt ambe lo bèc per las plumas. Sabètz pas de qué trobèt ? Una alumeta. Una alumeta que s’èra pas trempada, èra tota seca enquèra. Èra d’aquelas alumetas que, quand las frotatz pel solièr o mème per un mur, o mème per n’importa ont, s’alucan pertot.
Quand lo rainald arribèt per la manjar, pensatz que aviá mème pas besonh d’esquiçar lo papièr, li èra pas lo papièr, aviá pas qu’a penchar lo nas e…
Mès que, coquina coma èra, ela, fretèt son alumeta contra la pèira e fotèt fuòc al papièr. Quand lo rainald se penchèt, allez òp !, lo te flambèt !
Mès que, l’autre, la barba li brutlava, tot lo brutlava ! Mès que tota la borra li flambava ! Mès que se rotlèt per tèrra e, en se rotlent, se fotèt dins l’ai(g)a… Aquò d’aquí rai, aviá pas brica de borra sus el… Èra tot cramat e aquò pudiá lo rostit ! Atanben vos dise que agèt pas enveja de la manjar, que parti(gu)èt s’estremar chas el e que la daissèt plan tranquilla.
E mon auqueta, quand vegèt que tot èra calme, tornèt sortir e tornèt partir chas ela.
Quand arribèt amont, la patrona… Li aviá dejà una nuèt qu’èra passada e una jornada. La patrona aviá dich :
“Las tornarai pas veire… Mas auquetas, las tornarai pas veire…”
Quand la vegèt arribar, que s’èra ja(g)uda, aquí, davant lo polalhièr, di(gu)èt :
“Mon Diu !”
Apelèt son òme, li di(gu)èt :
“Mon auqueta es tornada ! Mon auqueta es tornada ! E aquò’s la pus pichinèla qu’es tornada ! A… mès de qu’an fat, aquelas bestiòtas ? End son anadas ?”
E l’auqueta o z’o racontèt, parce que aquò èra del temps que las bèstias parlavan, pardí. Z’o li racontèt, çò que s’èra passat, e la patrona li di(gu)èt :
“E ben escota, coquina coma siás, te tuarai pas, tu, te gardarai.”
Li trobèt un polit gabre qu’èra plan polit e n’agèron de pichinèlses, talament que degús m’a pas dit que sia(gu)èsson mòrts, ieu pense se son enquèra en vida.
M’enfin, mon conte es acabat ! »