I a d’annadas per centenadas, sauriái pas dire quantas, que los Angleses venguts en França, atirats per una maissanta reina, s’èran emparats dels pus fòrts castèls e arroïnavan lo país. Lo rei, tròp luènh de nosautres, se podiá a pena aparar d’eles e nos laissava sens secors. Los grands senhors del vesinatge Armanhòls e Foissencs, se disián mandats per nos defendre, mas passavan lor temps a se batre entre eles quand, per melhor nos arroïnar, s’entendián pas amb los Angleses.

Pr’aquò venguèt un temps d’esperança, e pauc a pauc los Angleses, caçats de pertot, virèron l’esquina e se’n tornèron dont èran venguts. Mas Armanhòls e Foissencs se trobavan tròp plan dins lo país per lo quitar d’amblada e longtemps demorèron encara a impausar lor poder sus las campanhas e a rançonar los paures païsans ; çò que durèt d’annadas.

Eles partits a la fin, semblava que seriam en patz, mas aviam comptat sens los brigands de totes los partits e de totas las armadas, bigolants que, retirats dins las forèsts ont s’atropelavan, ne sortissián per pilhar e brutlar las bòrdas, prene lo bestial, raubar los viatjaires e far perir las recòltas sul pè.

Entre Albi e Ric Estar i aviá, devèrs Valença, una forèst de las pus grandas, e çò que ne demòra comptariá pas que per un bosquet. E a pena se de luènh en luènh s’i trobava qualques clarièras cultivadas e qualques mases suls ròcs. Dins una d’aquelas raras clarièras i aviá una gleisòta, Sant Pèire de Ligòts, e, pròche, un pichon castèl dont se sap pas mai lo nom. Lo senhor d’aquel pichon castèl, mòrt dempuèi pauc de temps, èra estat un valent òme que, del temps de las guèrras, aviá tengut bon contra totes los enemics ambe son mond. Laissava un filh jove e fòrt vanitós, pus fièr qu’Artaban, e que se disiá pus poderós dins sa senhoriá que lo rei dins lo reialme. Pr’aquò sas tèrras donavan mai de lenha e de brugas que de segal e n’èra pas ric.

En defòra de la tèrras del castèl, aviá una bòrda roïnada que fasiá menar per un de sos servidor del nom de Picòrna, autrament dit Peiròt, del nom de son patron sant Pèire. Picòrna, maridat e paire de quatre bèls junòmes e de doas filhas, èra un bon òme, religiós e trabalhaire ; tanben aviá remés sus un pro bon pè la bòrda que lo senhor li aviá donada a menar.

Un jorn de malur, los bigolants arribèron en tropa per s’emparar del castèl, mas i reüssiguèron pas, e se’n prenguèron a las recòltas prèstas a meissonar e pilhèron la bòrda que Picòrna e totes los seus avián laissada per anar defendre lo castèl. La recòlta perduda, la fenial e lo palhièr brutlats, sens gran per viure e sens fen per noirir lo parelh de vacas e la maura e sos porcèls, sol bestial salvat a l’abric del castèl, Picòrna e sa familha morissián de fam, e lo senhor podiá pas los secorrir tan mal plantat qu’èra de son costat. A causa dels rodaires bigolants, se podiá pas sortir luènh las vacas, mas totes los òmes de la bòrda ensemble èra encara possible d’anar amassar d’aglan per la maura. Picòrna, de gaire mòrt de fam, decidèt de tuar una de las vacas per la manjar e, aquela manjada, tuèt l’autra, çò que durèt un temps.

E puèi ? Faguèt un paquet de las doas pèls de sas vacas e, sus l’esquina, las portèt a Albi per las vendre e ambe l’argent crompar grana o pan. A la vila, lo paure Picòrna agèt bèl córrer pertot e trepar dins las calquièiras, trobèt pas mercand per sas pèls. A causa que lo país n’èra pas segur, la rusca de garric mancava als tanaires e èra a pena se, ambe lo ròdor culhit sus las igas de Castèlnòu, de Mascabrièira e de la Drecha, avián pogut tanar qualques pèls de vedèl.

Picòrna fòrt moquet, mas sens pèrdre coratge, tornèt cargar sas pèls sus l’esquina e tirèt devèrs Sant Pèire de Ligòts. Fosquèt fòrt tardièr dins los camins de la forèst, que aviá pena a sègre, e la nuèit èra sens luna ; entendèt un bruch d’òmes que disputavan e semblavan venir de son costat. A aquel moment, se trobavan a una crosièira de carrals, sens saber de qun costat virar, quand vesquèt la tropa drech venir davant el. En avant, un òme portava un fanal a cima d’un baston e los autres seguissián aquel lum. A la crosièira ont se trobava Picòrna, i aviá un gròs garric dont la forca èra pas tròp nauta e Picòrna i montèt al pus vite tirant a el son paquet de pèls per laissar passar la tropa ; mas comptava sens son òste. Lo pòrta-fanal s’arrestèt en aquel endrech, pausèt sa lantèrna, dos autres pausèron a costat una mesura plena de pèças d’argent e un quatren pausèt tanben un capèl dont lo cap èra plen de pèças d’aur. Totes los autres s’assietèron a l’entorn e parlèron de faire lo partatge. Curiós e per melhor véser, Picòrna avancèt un bricon lo cap, limpèt e laissèt escapar lo paquet de las pèls. Aquestas, en tombant, s’espandiguèron e cubriguèron lo fanal, la mesura e lo capèl, sens comptar Picòrna per dessús. Los bigolants, que n’èra una tropa, espaurits, s’escampèron de totes costats e se’n anguèron al brutle.

Picòrna, demorat sol, quand entendèt pas mai de bruch, cerquèt a palpas jos las pèls e tirèt la mesura e lo capèl. Ambe de ramèls de fuèlhas e d’èrba se faguèt un cabeçal e carguèt la mesura sul cap e lo capèl suls braces. Laissèt las pèls e, seguiguent mai que mai los viòls o carrièirons, arribèt a la bòrda un bricon abans lo jorn. Desrevelhèt sa femna, la Marianna, qu’aluquèt un miseron, e, curiosa, volguèt comptar l’argent e l’aur espandits sus la taula de la cosina ; Picòrna, non mens curiós, se contentèt de la véser faire. Ni l’un ni l’autre se mainavan pas que, en aquel moment, un òme que passava aviá vist lo lum e entendut tindar los escuts, e, l’uèlh a la clavièira de la pòrta, fintava de per aquel trauc çò que se passava. Aquel òme èra un grand gavach, negre e barbut, que, del temps de guèrra, èra descendut de las montanhas del Roergue per cercar fortuna en ofriguent sos servicis al partit que mai li prometriá. Dins un dels darrièrs afars, fosquèt blassat e abandonat dels seus.

Patrica-patraca, arribèt davant lo castèl vesin de Sant Pèire de Ligòts que lo reculhiguèsson. Sapièt tan plan dire e tant se vantar, se diguent nòble e de granda familha, que lo joine senhor lo faguèt sonhar e gariguèt. Alara demandèt al senhor de demorar qualque temps a son servici coma escudièr e per ajudar a defendre lo castèl s’èra encara atacat. Lo senhor qu’aviá pas que dos òmes, Blancon e Rossèl, a son servici, e fièr d’aver un escudièr, lo gardèt. La lenga plan penjada, sabiá plan dire e plan contar, çò qu’agradèt a la dama que ne badava de l’entendre. Picòrna trobava la fisança de son senhor mal plaçada, e Barbanegra – aital l’apelavan las gens del castèl – amb son regard en dejós e son aire de tot voler saber, li reveniá pas e se’n mesfisava, mas pas pro.

Aprèp aver pro relucat çò que podiá véser, Barbanegra quitèt l’uèlh de la clavièira e anguèt tot empreissat contar al senhor çò que veniá de véser a la bòrda. Lo senhor, estonat e susprés de saber son bordièr tan ric, lo faguèt venir per demandar dont aviá tirat aquela fortuna. Picòrna li respondèt qu’aviá escambiat las pèls de son parelh de vacas per aquel argent en anguent a la vila.

Sens mai reflechir, lo senhor, qu’aviá dos parelhs de buòus, los fasquèt sagnar al pus vite e envoièt Blancon e Rossèl portar las pèls a la vila, amb recomandacion de las laissar pas a mens d’una mesura d’argent e d’un cap de capèl d’aur per cada parelh. Los dos servidors trobèron pas ni sòu ni mialha de las pèls que tornèron portar al senhor. Aqueste, pus morgue qu’un tesson qu’a escampat son beure, se metèt dins una granda colèra, faguèt venir Picòrna per li donar l’explicacion d’aquel afar e li sasiguèt d’abòrd son tresaur.

Picòrna se defendèt d’aver volgut enganar son senhor, li contèt tot pel menut e s’excusèt de n’aver pas mai dich que son mèstre li aviá demandat. Lo senhor volguèt pas entendre res e pretendèt que l’argent, trobat abandonat dins la forèst, li aparteniá, e que Picòrna en lo li panant, èra colpable de traitesa e meritava d’èsser tuat ; pretendent que sa senhoriá comportava la justícia auta tanplan que bassa, lo condemnava a mòrt.

Picòrna li respondèt que èra plan lo mèstre de lo faire morir, mas que se aital fasiá, agissiá contra sos interèsses ; que la bòrda demorariá sens bordièr e seriá lèu en bosiga, que sos mainatges se sabián pas encara comandar pels trabalhs a faire, encara que valents.

— E ben ! li diguèt lo senhor, coma me cal una venjança, causís de tu o de ta femna, que comptava l’argent per lo gardar.

— Dins vòstre interès, respondèt Picòrna, la larma a l’uèlh, val mai que ieu demòre que ma paura femna. L’ainada farà pro plan la sopa e ieu comandarai mos enfants.

— Vai me cercar ta Marianna sul còp, per ne finir, diguèt lo senhor.

Picòrna, afligit e l’aurelha bassa, partiguèt cercar sa femna e dins un moment tornèt, la portant dins una saca sus las espatlas. La paura malurosa graunhava e se plangiá sens que çò que disiá se comprenguèsse. La saca pausada per tèrra, Picòrna demandèt de tuar el mème sa femna per la faire pas tant sofrir, çò que lo senhor li acordèt. Picòrna, un pal ferrat dins las mans e sens durbir la saca,

tuèt d’un còp la femna que ne polsèt pas una e sagnèt a tot alacar. Li fosquèt acordat de la prene per la portar en tèrra santa, çò que s’empreissèt de faire.

Lo senhor, la colèra passada, èra ben un pauc fachat d’aver fait tuar una paura femna, mas la fiertat de poder mostrar qu’èra mastre de tot faire dins sa senhoriá fasiá que n’aviá pas tròp de pena. Son escudièr Barbanegra, pus mesfisant e que sabiá Picòrna fin coma l’ambre, se’n anguèt, lo ser, tornar fintar a la clavièira de la bòrda e te vesquèt la Picornessa e sa filha que fasián masèl. Comprenguèt que Picòrna, al lòc de sa Marianna, aviá portat la maura dins la saca e l’aviá sagnada, çò que manquèt pas d’anar, al pus vite, contar al senhor.

Quand sapièt aquela enganariá, lo senhor tombèt dins una colèra fòla e se faguèt menar Picòrna. Tanlèu lo véser, li diguèt que l’enganariá pas un tresen còp e que l’anava faire penjar. La dama del castèl, pus pietadosa o pus pauruga, demandèt ben que lo tuèsson pas, mas lo senhor l’escotèt pas. L’escudièr Barbanegra li aconselhèt de lo faire menar a Tarn per Blancon e per Rossèl, que lo negarián sens jutjament. Lo senhor bò volguèt plan e coma èra nuèit, Picòrna, liat e mes dins un sac, fosquèt descendut dins una prison de la cava juscas al lendeman.

Los òrdres donats de grand matin, lo senhor volguèt véser de sos uèlhs Picòrna partit, e abans de lo laissar prene li faguèt encara de repròchis de l’aver enganat e raubat, e li demandèt çò qu’aviá pensat dins la nuèit. Picòrna li respondèt que la nuèit s’èra pro plan passada e que, en somiant, aviá vist sant Pèire, son patron, al qual èra estat vodat a sa naissença, que li aviá dich que, se morissiá, el li durbiriá la pòrta del paradís d’amblada, mas que lo que seriá causa de sa mòrt ne respondriá davant Dieus en mens de vint quatre oras.

Furiós encara mai, lo senhor li diguèt : « vai m’atendre ! » e lo faguèt partir al pus vite, menat per Blancon e per Rossèl. Barbanegra, que trobava l’ocasion bona per sa traitesa, donèt òrdre als filhs de Picòrna d’anar faire de lenha dins un quartièr de la forèst pro luènh, de manièra que dins lo castèl e la bòrda, i demorèsse pas que lo senhor e el.

Picòrna preguèt sos camaradas de lo negar de sul pont d’Albi, per mens sofrir, e i arribèron pro de bona ora. Aquí, Picòrna lor faguèt una autra demanda :

— Me soi pas confessat e sens la gràcia de Dieus, benlèu seriái damnat. Fasètz me plaser d’anar a Santa Ceselha demandar per ieu al grand vicari la gràcia de Dieus que refuda pas.

Los braves enfants li volguèron pas refudar aquel darrièr servici ; lo pausèron ensacat sus una anta del pont e se’n anguèron devèrs Santa Ceselha.

Eles partits, un carretièr venguèt a passar e, coma entendiá cantar dins una saca, descendèt de sul carri e demandèt a Picòrna cossí èra dins una saca e perqué cantava tant. Picòrna li respondèt :

— Soi atal per peniténcia. Me soi gardat un bricon d’argent raubat del temps de la guèrra dins los castèls e dins las glèisas. La gràcia de Dieus me va èstre acordada, que la me son anats cercar a Santa Ceselha e, un còp arribada, poirai gardar l’argent sens pecat.

— Dieus me damne ! diguèt lo carretièr, ieu auriái plan mai besonh que vos d’aquela gràcia, que meni una carreta plena de vianda e d’argent raubat e que ai totjorn paur que m’arrèsten e que me pengen. S’èretz un brave òme, me laissariatz prene vòstra plaça e la tornariatz prene après ieu. Vos recompensariái plan d’aquel retard que ieu ai mai de preissa.

— Aquò se pòt plan far, per vos obligar entre maluroses.

E lo carretièr, aprèp l’aver sortit de la saca, i dintrèt e Picòrna l’i clausèt en li recomandant de cantar. Montèt puèi sus la carreta e foetèt lo caval e partiguèt devèrs Sant Pèire. Blancon e Rossèl arribèron amb la gràcia de Dieus acordada e vesquent que Picòrna cantava totjorn e pareissiá content, montèron la saca e la fasquèron cabussar dins Tarn al grand corrent d’una arca.